OS NOSOS PRIMEIROS PAIS NON ERA MEDUSAS PERO PARECIANSE

 
As orixes da nosa estirpe, os primeiros animais que nadaron polos océanos precámbricos fai uns 600 millóns de anos, deixaron de ser un misterio. Non son as esponjas, como os evolucionistas supuxeran, senón un grupo tan marginal e pouco reseñable que nin sequera ten un nome común en español. Temos que chamalos ctenóforos, como fan os especialistas. Son superficialmente parecidos a medusas, cun corpo de consistencia gelatinosa e simetría radial (como a dunha roda). A secuenciación da súa genoma revela agora que son un fósil viviente dos nosos primeiros pais, os primeiros animais que evolucionaron desde os organismos unicelulares que lles precederon na historia da vida.

Joseph Ryan e os seus colegas do programa de secuencia comparativa e os Institutos Nacionais da Saúde (NIH) estadounidenses presentan en Science o primeiro genoma dun ctenóforo, Mnemiopsis lidyi, chamada ás veces noz de mar (sexa walnut) e nativa das costas atlánticas do continente americano. Si as súas conclusións son correctas, os ctenóforos haberán desbancado ás esponjas como pioneros da vida animal, e a historia da nosa evolución temprana ten que sufrir algúns axustes.

A cuestión máis importante ten que ver coas chamadas capas germinales, un dos conceptos máis importantes da evolución e o desenvolvemento. A maioría dos animais, incluído o que lles fala, empezamos o noso desenvolvemento como gástrulas, unhas esferas ocas con tres capas de células. A capa de fóra (ectodermo) dá lugar á pel e o sistema nervioso; a de dentro (endodermo) xera o sistema digestivo e as vísceras. E a que está entre ambas (mesodermo) produce o esqueleto e os músculos.

Como o mesodermo non existe nos animais máis simples, como as esponjas (poríferos) e as medusas (cnidarios), os naturalistas supuxeron durante máis dun século que esa capa germinal, e os tipos de células que constrúen o músculo, habían evolucionado tardíamente. Pero os ctenóforos si teñen mesodermo e células musculares. Si son os animais máis primitivos ?máis primitivos que as esponjas e as medusas?, debe inferirse que o mesodermo é unha invención evolutiva tan antiga como as outras dúas capas germinales. E que o invento perdeuse despois nas esponjas e as medusas.

Alternativamente, as células musculares poden haber evolucionado nos ctenóforos de forma independente aos demais animais. Calquera das dúas posibilidades resulta chocante, pero moitas revelacións evolutivas da genómica fórono nos últimos anos.

Outra conclusión afecta ás neuronas: posto que as esponjas non teñen estes tipos celulares, pero os ctenóforos si, hai que concluír de novo que os primeiros animais tiñan neuronas e as esponjas perdéronas despois. De novo un resultado inesperado, ou polo menos contrario ao sentido común. Pero a genómica abriuse camiño na noite dos tempos.