O que temos de neandertal

 

Foron os europeos durante decenas de miles de anos, ata que se extinguiron, fai uns 30.000 anos. Pero aqueles neandertales, á vez tan humanos e diferentes da nosa especie, non se foron sen deixar rastro, e o rastro levámolo agora nos nosos xenes. Polo menos os europeos e os asiáticos temos un poquito de neandertal. As técnicas xenéticas que permiten agora, e cada vez máis, buscar na intimidade das células desvelan que houbo cruces entre as dúas especies humanas e ata arroxan luz sobre onde quedaron no noso genoma os xenes daqueles primitivos europeos axudándonos a adaptarnos á contorna non africana. Dous equipos de investigación que desvelan esta semana os seus resultados recalcan que os europeos e os asiáticos actuais temos en torno a un 1,3% de xenes de neandertal, fronte ao 0,08 dos africanos, e eses xenes teñen que ver cos ollos e coa pel, pero tamén con dolencias como a cirrosis biliar, o lupus ou a enfermidade de Crohn.

?Os estudos xenéticos demostraron que os neandertales cruzáronse cos primitivos humanos modernos e que os non africanos de hoxe en día son o produto desa mestura?, escriben uns especialistas estadounidenses, liderados por Sriram Sankararaman (investigador da Facultade de Medicina de Harvard, EE UU), que compararon genomas de 1.004 individuos actuais coa información de genoma neandertal. É o envorco que deu a xenética nos últimos anos á perspectiva paleontológica, porque só cos restos fósiles, cos ósos, nada permitía deducir que houbese ese cruzamento entre especies. Cando falaron os xenes (en 2010 publicouse o primeiro genoma neandertal), a realidade resulta ser outra.

Os neandertales ou os seus devanceiros estaban en Europa fai uns 500.000 anos e desapareceron fai uns 30.000, tras un tempo en que se solaparon no territorio cos nosos antepasados directos. Múltiples factores deberon intervir nesa extinción, incluídos os efectos do cambio climático nos recursos dispoñibles, a competición polos mesmos coa nosa especie recentemente chegada (fai uns 45.000 anos) ao territorio, o seu probable fragmentación demográfica, etcétera. O ADN neandertal na especie humana actual, non podería tratarse dunha herdanza común? Poderían ser xenes dun devanceiro de ambas especies, pero o feito de que agora haxa un 1,38% de ADN neandertal en poboacións de Asia oriental e un 1,15% en europeas, fronte á práctica ausencia (0,08) nas africanas apunta directamente ao cruzamento e non á herdanza, porque os neandertales, aínda que lejanamente orixinarios de África, como todos os homínidos, eran puramente eurasiáticos, mentres que a nosa especie actual chegou do continente ancestral moito despois.

As novas técnicas que permiten recuperar ADN antigo de fósiles, xunto ás de reconstrución do mesmo e os potentes ordenadores necesarios para a súa análise están xerando detalles sobre os vericuetos da evolución. Sankararaman e os seus colegas (incluída a gran autoridade mundial en ADN antigo Svante Päävo) explican en Nature que a presenza de xenes neandertales que atoparon nos genomas humanos actuais non están distribuídos uniformemente, senón que se concentran nalgunhas rexións de genoma e están prácticamente ausentes noutras. Son rexións ?enriquecidas? as relacionadas con xenes asociados coa queratina (que se atopa no pelo e na pel), o que ?suxire que os alelos [variantes de xenes] neandertales puideron axudar aos humanos modernos a adaptarse á contorna non africana?, escriben. Hai que recordar que os neandertales eran especialmente aptos para vivir no rexións frías.

Outro grupo estadounidense que realizou un estudo deste tipo e que o publica en Science, tamén igualmente o rastro neandertal no ADN relacionado coa pigmentación da pel. Benjamin Vernot e Joshua M. Akey (ambos da Universidade de Washington en Seattle) estiman que ?en torno ao 1,3% do genoma dos humanos actuais non africanos foi herdado dos neandertales?. Eles traballaron con secuencias genómicas de 379 europeos e 286 asiáticos.

Tamén temos rexións do genoma especialmente pobres en herdanza neandertal. Sankararaman especifican que se trata de zonas con xenes que se expresan específicamente nos testículos e no cromosoma X. Consideran que se trata dunha ?eliminación activa? durante a evolución: ?O ADN de neandertal reduciría a fertilidad masculina ao ser transferido ao fondo xenético dos humanos modernos e esa incompatibilidad foi eliminada?, explica Nature.

Así que as dúas especies cruzáronse e produciron algunhas cativas fértiles, de maneira que porcións do ADN neandertal pasaron á seguinte xeración, pero cun custo, sinala Akey en Science, porque a mestura de ambas especies ?estaba no limite de compatibilidad biolóxica?, apunta o genetista David Reich. De calquera forma, ?non fai falta que haxa moitas cativas híbridas para introducir os xenes neandertales nas poboacións humanas primitivas?, sinalan os científicos de Seattle.

O que está claro é que os xenes neandertales teñen un papel na nosa biología.